VẦN ĐIỆU
TRONG THƠ CÁC NHÀ THƠ PHÁP
Nhà thơ Feslix Arvers
FÉLIX
ARVERS VÀ "TÌNH TUYỆT VỌNG"
Nguyên tác bài thơ như sau :
Vần điệu thơ Son
net 14 câu
2 khổ 4 câu, khổ
1vần abab ,, mystère… taire,, ; ,, conçu… rien su,,
khổ 2 vần abba ,, inaperçu… reçu,, ; ,, solitaire,…la terre,,,
2 khổ 3 câu, vần
ôm aab ,, tendre… entendre,, ; ,, fidèle,… d'elle,,
SONNET D 'ARVERS,
Mon âme a son secret, ma vie a son mystère
Un amour éternel en un moment conçu :
Le mal est sans espoir, aussi j'ai dû le taire,
Et celle qui l'a fait n'en a jamais rien su.
Hélas ! j'aurais passé près d'elle inaperçu,
Toujours à ses côtés, et pourtant solitaire,
Et j'aurais jusqu'au bout fait mon temps sur la terre,
N'osant rien demander et n'ayant rien reçu.
Pour elle, quoique Dieu l'ait faite douce et tendre
Elle ira son chemin, distraite, et sans entendre
Ce murmure d'amour élevé sur ses pas;
À l'austère devoir, pieusement fidèle,
Elle dira, lisant ces vers tout remplis d'elle :
" Quelle est donc cette femme ?" et ne comprendra
pas.
Dịch nghĩa
Tâm hồn tôi
có điều giấu kín, đời tôi mang điều bí mật.
Một tình
yêu thiên thu đã chớm nở trong khoảnh khắc.
Nỗi đau này
tuyệt vọng nên tôi đành câm nín
Và người
gây ra không bao giờ hay biết.
Than ôi!
Tôi đi qua gần nàng mà nàng không để ý.
Tôi luôn ở
cạnh nàng mà tôi vẫn cô đơn.
Và tôi sẽ
giữ kín cho đến cùng tận thời gian của mình trên cõi đời này
Không dám cầu
xin điều gì và cũng không dám nhận điều gì.
Về nàng, dù
trời có ban cho nàng vẻ dịu dàng quyến rũ.
Nàng sẽ chỉ
đi trên con đường của mình, lơ đãng và không nghe được.
Lời thì thầm
của tình yêu vọng lên theo mỗi bước chân.
Với bổn phận
phải đoan trang, đức hạnh, chung thuỷ.
Khi đọc những
câu thơ hoàn toàn viết về nàng, chắc nàng sẽ hỏi:
“Đây là người
đàn bà nào?” và nàng cũng không hiểu gì hơn
Bài này vốn
không tên, viết theo thể thơ sonnet của Ý, thường được gọi là Sonnet d’Arvers
(Bài sonnet của Arvers) hay Un secret (Điều bí mật). Một số sách ở Việt Nam có
ghi tựa là Tình tuyệt vọng. Bài thơ được trích trong tập Mes heures perdues (Thời
gian đánh mất, 1832). Đây là bài thơ nổi tiếng duy nhất của ông và văn học Pháp
đã xem Arvers là “nhà thơ của một bài thơ duy nhất”.
Đầu thế kỷ
19, nhiều nhà thơ, nhà văn, nhà nghệ thuật thuộc trào lưu lãng mạn ở Pháp tập
trung trong hai văn đoàn: một văn đoàn do Charles Nodier (Viện sĩ Hàn lâm Pháp)
đứng đầu và một văn đoàn do Victor Hugo đứng đầu. Félix Arvers tham gia chủ yếu
ở văn đoàn Charles Nodier (1780-1844) thuộc trường phái lãng mạn. Dư luận thời ấy
đã phỏng đoán người phụ nữ trong bài thơ là cô Marie Nordier, con của ông
Charles Nodier. Ông này thường tổ chức bình thơ tại thư viện Arsenal, quy tụ
nhiều nhà thơ nổi tiếng đương thời, trong đó có Félix Arvers. Cô Marie lại làm
thư ký cho hội này. Cô có chồng vào năm 1833 và trở thành bà Marie Mennessier
Nodier. Có lẽ Arvers đã quen và yêu cô với một mối tình đơn phương trong các thời
gian kể trên.
Theo tạp
chí Historia số 120 (năm 1956) thì năm 1948, Followell xuất bản cuốn Le sonnet
de Félix Arvers et ses pastiches (Bài sonnet của Félix Arvers và những bài mô
phỏng), trong đó ông kể được hơn 120 bài thơ hoặc mô phỏng hoặc hoạ lại danh phẩm
đó, trong đó bài hoạ hay nhất là của Louis Aragon làm năm 1897, thay lời người
phụ nữ trong thơ đáp tạ Arvers.
Bài thơ đã
được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới. Ở Việt Nam, người dịch đầu tiên ra
tiếng Việt là Khái Hưng, đăng trên báo Ngày nay trước năm 1940, bản dịch này có
tiếng vang do có những chỗ “đạt” (dịch như sáng tác), nhưng ngay đương thời
cũng đã có dư luận chê một số câu, chữ sáo mòn và “cổ”. Nhìn chung, đây là một
bản dịch có nhiều chỗ không sát nghĩa, thậm chí có những chỗ sai nghĩa (so với
nguyên bản). Nó giống như một bài thơ phóng tác hơn là một bài thơ dịch. Ngoài
Khái Hưng, còn nhiều người khác nữa cũng dịch bài này.
Sống và
sáng tác vào nửa đầu thế kỷ XIX, thời kỳ rực rỡ nhất của trường phái lãng mạn trong
nền thi ca Pháp, vốn chuộng sự tự do thoải mái đến độ buông thả trong nội dung
và hình thức, Arvers lại chọn Sonnet, một thể thơ đòi hỏi nhiều ràng buộc về
hình thức.
Mỗi bài Sonnet chỉ có 14 câu, bao gồm 2 khổ
thơ bốn câu ( quatrain ) và 2 khổ thơ ba câu ( tercet ). Mỗi câu gồm 12 âm tiết
( syllabe ). Cách gieo vần cũng phải theo quy định chặt chẽ : Nếu ở các khổ bốn
câu có thể dùng các loại vần thông dụng ( vần chéo : ABAB, hoặc vần ôm : ABBA )
thì các khổ ba câu phải gieo vần liền 2 khổ theo kiểu CCD / EED hoặc CCD / EDE.
Mon âme a son
secret, ma vie a son mystère.
Lòng tôi giấu một
nỗi niềm tâm sự
Đời tôi đầy chuyện
thầm kín riêng tây.
Đây rồi cái
"tôi"( le "moi" ) quen thuộc của trường phái lãng mạn, cái
tôi mạnh dạn và thẳng thắn, không ngại ngần úp mở, không rào đón quanh co, được
nhấn mạnh bởi cách dùng một loạt các tính từ sở hữu và đại từ nhân xưng ở ngôi
thứ nhất. Và ở đây cái tôi gắn liền với khái niệm khổ đau : "Le mal est
sans espoir...", " Hélas !", " solitaire...".
Le mal est sans
espoir, aussi j'ai dû le taire
Et celle qui l'a
fait n'en a jamais rien su.
( Nỗi đau chừng
vô vọng
Đành câm nín mà
thôi
Sao người làm tôi
khổ
Vô tình quá người
ơi !)
Nỗi đau không nói
được, xin mượn ngòi bút để thổ lộ can trường, bởi, nói như Alfred de Musset, một
người bạn thơ của Arvers :
Les plus
désespérés sont les chants les plus beaux
Et j'en sais
d'immortels qui sont de purs sanglots.
Nuit de Mai ( Đêm
tháng năm )
( Lời tuyệt vọng
là lời ca đẹp nhất
Vang vọng mãi tiếng
nức nở thảm sầu ).
Điều bi thảm hơn
là nỗi đau đó chừng như đeo đẳng suốt cả cuộc đời chàng trai si tình.
Un amour éternel
en un moment conçu.
( Tình chớm nở vội
vàng trong thoáng chốc
Mà tưởng chừng
như đã kết ngàn năm.)
Hẳn là chàng gặp
gỡ đã từ lâu. Hẳn là chàng đau khổ đã từ lâu .Bởi nàng nào đâu hay biết gì (
elle n'en a jamais rien su) . Và hơn thế nữa, suốt quãng đời còn lại cũng hoàn
toàn vô vọng, "dù gặp nhau cúi mặt bước mà thôi " :
Et j'aurai
jusqu'au bout fait mon temps sur la terre
N'osant rien
demander et n'ayant rien reçu
( Tôi vẫn đi tiếp
con đường phía trước
Không dám cầu
xin, chẳng nhận được gì.)
Không dám. Dù chỉ
một lần. Phải chăng vì chàng quá nhút nhát, e thẹn ? Không, chỉ vì Trời đã sinh
ra nàng đoan trang quá, hiền hậu quá, hãy để nàng thủy chung, hãy để nàng chu
toàn bổn phận. Cho hình ảnh nàng mãi thánh thiện. Cho Tình Yêu thăng hoa. Và trở
thành bất tử. Ít nhất là với bài thơ này.
Vâng, chỉ vì Trời
đã sinh ra nàng đoan trang quá, hiền thục quá ...
Pour elle, QUOIQUE
Dieu l'ait faite douce et tendre
Elle ira son
chemin, distraite, et sans entendre
Ce murmure
d'amour élevé sur ses pas;
Thật đáng ngạc
nhiên khi nhà thơ dùng QUOIQUE ( mặc dù ) ở đây : mặc dù nàng đoan trang và hiền
thục quá , nàng sẽ không nghe thấy tiếng thì thầm của tình yêu ? Lẽ ra phải là
PUISQUE Dieu l'a faite douce et tendre ( bởi vì ).
Vì nàng rất mực
đoan trang
Tôi đành câm nín
để nàng thủy chung !
Nhưng nàng là ai
?
Đọc văn thơ, nghe
âm nhạc, nhiều người vẫn có thói quen tò mò muốn biết ai là nguyên mẫu, là nguồn
cảm hứng khiến người nghệ sĩ viết nên bài thơ, bản nhạc ấy. Trường hợp này cũng
thế. Từ sau khi bài thơ được phổ biến, bao nhiêu giấy mực đã dành cho cuộc truy
tìm lai lịch người đẹp khiến thi sĩ ôm mãi mối tình tuyệt vọng mà viết nên những
dòng thơ trác tuyệt này.
Có ý kiến cho rằng
dây chỉ là một hình ảnh phúng dụ ( allégorie ), người đẹp chẳng hề hiện hữu,
hơn nữa trong các ấn bản đầu tiên của tập thơ, trên bài này có ghi chú " dịch
từ tiếng Ý " ( traduit de l'italien ) nhưng vì không ai đưa ra văn bản gốc
nên giả thuyết này không đứng vững được.
Một ý kiến khác,
dựa vào quan hệ thân tình giữa Félix Arvers và Victor Hugo, cho rằng người đẹp
bí mật này chính là ... phu nhân của Victor Hugo mà Arvers đã kín đáo nhắc đến
tên Adèle bằng cách dùng các vần " fidèle " và "d'elle"
trong khổ thơ cuối !
Ý kiến khác nữa -
có vẻ được nhiều người đồng tình - nhắc đến tên Marie Nodier, ái nữ của nhà văn
viện sĩ Viện Hàn Lâm Pháp Charles Nodier ( 1780-1844 ), người thường tổ chức những
buổi bình thơ văn tại thư viện Arsenal quy tụ nhiều thi sĩ lừng danh như Victor
Hugo, Lamartine, Alfred de Vigny, Alfred de Musset... Những lần gặp gỡ thường
xuyên nơi đây đã khiến Arvers thầm yêu trộm nhớ Marie Nodier mà không hề ngỏ ý
cho đến khi nàng sang ngang vào năm 1833 và trở thành bà Marie Mennessier -
Nodier.
Nhưng nói cho
cùng, có nhất thiết phải biết rõ về người phụ nữ đó thì người đọc mới cảm mới
thích bài thơ này không?
CÁC BẢN DỊCH TIẾNG
VIỆT
Trước khi đọc lại
một số bản dịch, tưởng cũng nên thử DỊCH NGHĨA bài thơ để từ đó có thể thấy sự
sáng tạo của các dịch giả :
Mon âme a son
secret, ma vie a son mystère
Un amour éternel
en un moment conçu,
Le mal est sans
espoir, aussi j'ai dû le taire,
Et celle qui l'a
fait n'en a jamais rien su.
Tâm hồn tôi có điều
thầm kín, đời tôi có sự bí mật
Một mối tình vĩnh
cửu đã nảy sinh trong thoáng chốc,
Nỗi đau này không
hy vọng, nên tôi đành không nói ra
Và người đã gây
ra nó không hề hay biết gì
Hélas ! j'aurais
passé près d'elle inaperçu,
Toujours à ses
côtés, et pourtant solitaire.
Et j'aurais
jusqu'au bout fait mon temps sur la terre,
N'osant rien
demander et n'ayant rien reçu.
Than ôi ! tôi đi
qua gần nàng mà không được nàng để ý,
Lúc nào cũng ở
bên cạnh nàng mà vẫn cứ lẻ loi.
Và tôi vẫn sẽ đi
hết đời mình trên cõi thế ,
mà không dám cầu
xin gì cũng như không nhận được gì
Pour elle,
quoique Dieu l'ait faite douce et tendre,
Elle ira son
chemin, distraite et sans entendre
Ce murmure
d'amour élevé sur ses pas.
Về phần nàng, dù
Thượng đế đã ban cho tính hiền thục và dịu dàng,
Nàng sẽ đi con đường
của mình, lơ đãng và không nghe thấy
Lời thì thầm của
tình yêu vọng lên trên bước chân đi.
A l'austère
devoir, pieusement fidèle,
Elle dira, lisant
ces vers tout remplis d'elle :
" Quelle est
donc cette femme ? " et ne comprendra pas.
Vẫn thành tâm
chung thủy với nghĩa vụ khắc khổ
Khi đọc những
dòng thơ toàn nói về nàng như thế này, nàng sẽ hỏi:
"Người phụ nữ
nào đó vậy ?" và sẽ không thể hiểu ra.
KHÁI HƯNG dịch thơ
TÌNH TUYỆT VỌNG
Lòng ta chôn một khối tình
Tình trong giây phút mà thành thiên thâu
Tình tuyệt vọng, nỗi thảm sầu
Mà người gieo thảm như hầu không hay.
Hỡi ôi !người đó ta đây
Sao ta thui thủi đêm ngày chiếc thân ?
Dẫu ta đi trọn đường trần
Chuyện riêng dễ dám một lần hé môi
Người dù ngọc nói, hoa cười
Nhìn ta như thể nhìn người không quen
Đường đời lặng lẽ bước tiên
Nào ngờ chân đạp lên trên khối tình
Một niềm tiết liệt đoan trinh
Xem thơ nào biết có mình ở trong
Lạnh lùng lòng sẽ hỏi lòng,
Người đâu tả ở mấy dòng thơ đây ?!
Hà Nội quảng mười năm trước
Đ H
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét