KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ Nikita10
LÊ HOÀI
NGUYÊN: Toàn bộ cuốn Hồi ký của Khơ rút sốp đã được công bố từ năm 1990 đến
1995 trên tạp chí Các vấn đề lịch sử tại Liên bang Nga. Sau đó năm 1997 Nhà xuất
bản VAGRIUS, Moskva đã xuất bản cuốn này. Những dòng cuối cùng của cuốn sách vẫn
còn bỏ ngỏ vì tác giả của nó đột ngột qua đời ngày 11-9-1971. Cuốn sách là một
kho tư liệu phong phú, quý giá về một giai đoạn lịch sử của Liên bang Xô viết
mà Khơ rút sốp đã chứng kiến và tham gia lãnh đạo. Với tư duy đổi mới, sớm nhận
ra những bế tắc của con đường xây dựng xã hội chủ nghĩa ở Liên xô ông đã tự phê
phán những ảo tưởng và sai lầm của mình. Ở đấy, những người cộng sản Việt Nam
có thể tìm thấy nhiều bài học quý giá.
Đoạn trích
dưới đây nằm ở chương cuối cuốn Hồi ký KHƠ RÚT SỐP, phần nói về quan điểm đối với
văn nghệ của tác giả.
Hóc búa nhất là những quan hệ với giới nghệ
thuật, bao gồm nhà báo, nhà văn, hoạ sĩ, nhà tạc tượng, nghệ sỹ… Họ không tạo
ra giá trị vật chất, mà thiếu nó con người không thể tồn tại, bù lại làm xã hội
hưng phấn để lao động trong các lĩnh vực khác nhau của nhân loại, tràn vào cả
chính trị, cũng như làm giầu của mọi người bằng những tác phẩm văn học, nghệ
thuật và trong môi trường nhân văn. Nhưng bởi vì trong hệ tư tưởng ĐCS có xu hướng
độc tôn, nên việc quan tâm của Đảng là thu hút giới trí thức này theo của mình
không có phải giải thích nữa.
nnNhiều cái ở
đây là cực kỳ chủ quan. Thí dụ, một Đảng viên có chức vụ, mở đài nghe âm nhạc,
ông ta không thích nó hoặc tâm trạng xấu, và ông tắt đài. Sau đó người ta giải
thích rằng tác giả bản nhạc là – Chaikovski hoặc, thí dụ, Prokofev. Tác phẩm
này ra sao? Ở đây có bối cảnh, ý nghĩa, nội tâm người nghe và hấp thụ của nó và
nhiều thứ khác. Thế là phải thông qua khái niệm “thích”, “rất không thích”,
“không thích”.
mmNhưng kết
quả sau này liên quan đến số phận tác giả, và tất cả công chúng, có thể vô tình
tước bỏ tác phẩm tuyệt vời. Tránh được sở thị hiếu này như thế nào? Đặc biệt nếu
tính đến rằng cùng một tác phẩm có thể sống những thời kỳ khác nhau và gây một ấn
tượng không giống nhau. Một số dễ hơn – tác phẩm của nhà văn. Họ như thợ nề hoặc
thậm chí thợ tiện, mài dũa tác phẩm của mình từ các phía khác nhau. Nó tự động
tràn vào tất cả môi trường xã hội, thông qua các nhân vật của mình. Đánh giá
tác phẩm của nhạc sĩ, hoạ sĩ còn phức tạp hơn.
Tôi muốn
quay về Stalin đối xử thế nào đối với trí thức. Ông hiểu ý nghĩa xã hội của họ.
Nhưng chủ yếu chừng mực nào ông tỏ ra độ lượng, kiên nhẫn, tôn trọng trong từng
trường hợp cụ thể. Stalin là người chủ quan chủ nghĩa. Trong khi số phận bất kỳ
người nào phụ thuộc vào một lời của ông. Chủ nghĩa chủ quan của ông đôi lúc tạo
điều kiện mạnh cho sự phát triển một hướng sáng tạo, đôi lúc làm tê liệt, không
cho quay về và chỉ ra bản thân, đôi lúc dẫn tới cái chết và của mọi người, và
tác phẩm của họ. Cũng có những nhà văn, không cảm thấy cái ách thống trị này,
làm việc mà chẳng có giới hạn trong và ngoài? Rôi khó nói về họ. Vì Stalin là bạo
chúa, và ý nguyện của ông quyết định chính sách quốc gia. Nhưng mọi bạo chúa cư
xử tốt với văn học chỉ có ở điều kiện nếu nhà văn viết tốt về họ và thời đại của
họ. Vì lẽ gì Aleksandr I và Nicolai I hành hạ Puskin? Chính những công lao lịch
sử của Puskin trước tổ quốc và văn học của ông trở nên rõ ràng ngay khi ông còn
sống. Tuy nhiên ông bị đi đày không phải một năm và hối tiếc hậu quả tính khí
thất thường của Sa hoàng và thuộc hạ. Những thí dụ như thế trong quá khứ nhân
loại có thể tìm hàng nghìn.
Thời Stalin
Vorosilov đảm nhiệm tương đối lâu trả lời về đường lối chính sách nghệ thuật xô
viết. Ông là không thông minh từ hoạ sĩ Aleksandr Gerasimov. Tôi đồng ý rằng
Aleksandr Gerasimov là hoạ sĩ giỏi. Tuy nhiên Vorosilov thích Gerasimov trước hết
là Gerasimov ca tụng ông trong những bức tranh của mình. Cũng có thể nói về các
ca sĩ. Những nhạc sĩ, sáng tác bài hát theo một phong cách và thể loại nhất định,
đặc biệt nếu chúng làm nổi bật những nhân vật cụ thể, sáng tác nịnh bợ, bịa đặt,
được thưởng và được cất nhắc. Bạo chúa tiến kéo họ lại về mình và bằng mọi cách
cổ vũ họ. Điều này không cản trở thừa nhận tác phẩm tuyệt vời ở khía cạnh thuần
tuý nghệ thuật.
Nhà văn
Fadeev là người tài năng. Tác phẩm của ông “Sự thất bại” nói về những người du
kích Viễn Đông gây ra ấn tượng chấn động. “Đội cận vệ trẻ” – cũng là một tiểu
thuyết hay. Nhưng người ta chộp được nhà văn tài năng thậm chí thiên tài này. Cớ
gì mà Stalin sau chiến tranh đặc biệt cám ơn chính Fadeev? Vì rằng trong thời
gian đàn áp, Fadeev lãnh đạo Hội nhà văn Liên Xô, đã ủng hộ đường lối đàn áp.
Và làm bay đi nhiều cái đầu của các tác giả vô tội. Chỉ cần viết rằng trong cửa
hàng bán khoai tây thối, và điều này đánh giá như chống Liên Xô, người viết
lãnh đủ.
Thảm cảnh của
Fadeev được giải thích là ông tự sát. Ngay sau khi người ta vạch mặt Stalin và
chỉ ra rằng hàng nghìn nạn nhân là hoàn toàn vô tội, thì Fadeev, một người thông
minh tế nhị, không thể tha thứ cho mình vì tội phản lại sự thật. Chính giới trí
thức văn nghệ cũng chết cùng với những người khác. Còn Fadeev làm chứng gian rằng
người ta phát biểu thế này thế nọ chống tổ quốc. Sẵn sàng nghĩ rằng ông làm điều
này một cách chân thật, tin vào sự cần thiết của cái gì đã được làm. Như một
người đứng trước giới trí thức văn nghệ trong vai trò công tố viên của Stalin.
Nhưng khi nhìn thấy vòng vây khép lại, Fadeev chấm dứt cuộc sống của mình. Tất
nhiên phải chú ý rằng Fadeev trước lúc đó, đã uống rượu và vì thế đã làm mất
nhiều cá tính trước đây của mình. Stalin triệu tập Uỷ ban về giải thưởng Stalin
(điều này phải làm trước khi chết để chính tay ông chia giải thưởng mang tên
mình), ông đọc báo cáo tặng thưởng Fadeev. Nhưng khi tất cả kết thúc, Stalin
nói về Fadeev:
– Chật vật lắm
mới đứng dậy được, say hoàn toàn!
Mọi người thấy
điều này, tất cả biết điều này. Không ít lần lãnh đạo phải giáo dục công an và
cơ quan an ninh để tìm ông trong một chỗ mua vui nào đấy. Fadeev, đau khổ vì cắn
rứt lương tâm đã đi đến tình cảnh như thế này. Ông loại bỏ mình và sợ mặt đối mặt
với những nhà văn mà ông giúp Stalin dồn họ vào tù, một số trong số họ quay về
nhà sau này. Biện pháp như thế chỉ là một trong nhiều sai lầm, cái có thể gây
ra đối với giới trí thức văn nghệ.
(còn tiếp)
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ Empty
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Fri 14 Sep 2018, 10:18
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Về
Tvadovski. Thơ của ông trên miệng hàng triệu người – cả bộ đội đánh nhay với
quân Hittler, cả nhân viên hậu cần. Thơ ông nói về Vasili Terkin, một tác phẩm
bất hủ. Như mọi người biết Demian Bednyi trong thời gian nội chiến, đúng là
Tvadovski nổi tiếng trong những năm chiến tranh vệ quốc. Sau đó thơ ông được viết
trong nguyên bộ sách, còn các nhân vật của chúng được vẽ thành tranh. Stalin cảm
động nhìn bức tranh có hình Vasili Terkin. Khi Stalin lần đầu tiên nhìn thấy
tranh, lập tức đề nghị; “Treo nó ở Kreml”.
Và người ta
treo nó ở đó, trước lối vào phòng Ekaerina. Nếu, ra từ phòng họp Xô viết tối
cao Liên Xô, quay sang phải, то có thể thấy Terkin được vây quanh bởi các chiến
sỹ sau giao chiến. Nhưng bây giờ con đường sáng tạo nghệ thuật của Aleksandr
Trifonovich Tvadovski chấm dứt không có tôn vinh. Nhưng chính không phải là ở
chỗ ông bây giờ chẳng ai thích. Không thể không thừa nhận vai trò sáng tạo nghệ
thuật của ông. Nhân dân công nhận ông. Đây là hiện diện chủ nghĩa chủ quan thay
đổi từ người lãnh đạo này tới người lãnh đạo kia.
Tôi nói vài
lời về Pastenak. Tôi không bàn về nghệ thuật thơ ông và chỉ sử dụng ý kiến của
các nhà thơ đánh giá rất cao thơ Pastenak, kể cả bản dịch thơ ông từ tiếng nước
ngoài. Ông viết tiểu thuyết “Bác sĩ Zivago” và rất muốn người ta in nó. Vấn đề
về tác phẩm này được giải quyết như thế nào? Người báo cáo tôi về nó là Suslov,
lãnh đạo tuyên huấn. Không có Suslov, không thể có thể đả động đến vấn đề đó.
Suslov nói tác phẩm “Bác sĩ Zivago” là xấu, không theo tinh thần xô viết. Chi
tiết luận cứ tôi không nhớ, tôi không muốn nói sai đi. Tóm lại, đây là một tác
phẩm không đứng đắn, không đáng in. Tôi cũng chấp nhận quyết định này. Tôi cho
rằng ở mỗi giai đoạn có những biến cố, ngoài Suslov, chưa ai trong số những người
có trách nhiệm, đọc tiểu thuyết này. Tôi thậm chí còn ngờ Suslov đọc nó.
Suslov, có lẽ, nên trình bày nội dung tác phẩm ba trang. Tất nhiên bàn về nghệ
thuật, lại kết án tác phẩm và tác giả của nó, thật không chịu đựng được! Đâu
đâu người ta cũng hỏi tôi? Tôi trả lời: tôi tiếc là bây giờ kết thúc cuộc đời
hoạt động của mình như một người về hưu bị đày ở nhà nghỉ cuối tuần vùng
Petrovsko-Dalnee ngoại ô Moskva? Trong những năm ấy, khi tôi có khả năng ảnh hưởng
đến quyết định – in hoặc không in, chấp nhận hoặc không chấp nhận quan điểm của
Suslov, người báo cáo, – thì chính tôi lại chưa đọc cuốn sách này. Tôi chưa đọc,
nhưng nhưng lại đưa ra những biện pháp hành chính có hại nhất trong quan hệ với
giới nghệ thuật.
Đương nhiên,
ở nước ngoài om xòm lên, khi bản thảo lọt ra và in nó. Tôi không biết, tác phẩm
này tương xứng đến mức nào tiêu chuẩn giải Nobel, nhưng người ta tặng giải này
cho Pastenak. Nảy sinh thêm chuyện ầm ĩ: Chính phủ xô viết không cho nhà văn đến
nhận giải. Tôi đề nghị các đồng nghiệp:
– Hãy thông
báo công khai rằng Pastenak nếu muốn, có thể ra nước ngoài để nhận giải của
mình.
Nhưng
Pastenak trả lời qua báo chí rằng ông không đặt vấn đề ra nước ngoài nhân danh
mục đích này. Cho đến bây giờ tôi tiếc rằng, thời tôi, cuốn tiểu thuyết ấy
không được in. Không thể mang phương pháp cảnh sát để phán xét những người hoạt
động nghệ thuật. Cái gì đặc biệt xảy ra, nếu như “Bác sĩ Zivago” được in khi
đó? Chẳng có gì cả đâu, tôi tin như vậy! mọi người phản đôi tôi:
– Anh tỉnh
ngộ muộn.
Đúng là muộn
thật, nhưng muộn vẫn tốt hơn không bao giờ. Không phải tôi ủng hộ vấn đề của
Suslov. Cứ để bạn đọc công nhận tác giả. Nhưng công nhận theo cách khác: tác giả
đã bỏ sức lao động, người ta công nhận nó trên toàn thế giới, còn ở Liên Xô bằng
các biện pháp chính quyền người ta cấm đoán nó…
(còn tiếp)
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ Empty
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Sun 16 Sep 2018, 14:40
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Tôi cay đắng
là đã từng ủng hộ một trong những tác phẩm đầu tiên của Sonzenisyn. Khi tôi tiếp
Tvadovski mang tác phẩm này, trình bày nội dung của nó và bày tỏ suy nghĩ của
mình:
– Tôi coi
tác phẩm này là cực kỳ mạnh mẽ và nhận thấy tác giả sẽ là một nhà văn lớn trong
tương lai. Đề tài ông đề cập có thể gây ra những đánh giá khác nhau. Mọi người
hãy đọc đi. Nhưng tôi đề nghị không in tiểu thuyết này trong tạp chí “Thế giới
mới”…
Tôi không nhớ
tiểu sử Sonzenisyn. Tôi được báo cáo rằng trước đây ông có thời gian dài ngồi
tù. Trong cuốn tiểu thuyết, ông có những quan sát riêng. Tôi đã đọc nó. Cuốn tiểu
thuyết nặng nề này để lại những ấn tượng, lo lắng, nhưng đúng sự thật. Nhưng chủ
yếu gây ra sự kinh tởm những gì được tạo ra thời Stalinе, làm rung động những
điều kiện tồn tại của những người dân chân chất. Không phải ngẫu nhiên mà độc
giả chúng ta vồ lấy cuốn thiểu thuyết này. Mọi người tìm thấy lời giải thích tại
sao những người tương tự Ivan Denisovich, lại bị nhốt vào trại tù trong những
điều kiện một đất nước xã hội chủ nghĩa. Tác giả đánh thức nhận thức lơ mơ của
nhiều người.
Khi về hưu,
tôi đọc cuốn hồi ký của tướng Gorbatov, người từng bị đàn áp. Tôi biết Gorbatov
trong chiến tranh. Cuối 1941 ông tới mặt trận của chúng tôi đóng ở Kharkov. Khi
đó tôi là uỷ viên hội đồng quân sự có thảo luận với ông. Ông không kể chi tiết
về nhà tù, mà chỉ nói về những vị tướng Liên Xô vô tội nằm trong tù. Ông kể tên
họ. Timosenko cũng quan tâm nghe ông, vì ông cũng biết rõ những người này. Cả
hai chúng tôi đã viết thư cho Stalin đề nghị thả họ và đưa họ ra mặt trận. Còn
bây giờ tôi biết chi tiết, người ta phỉ báng như thế nào người chỉ huy quân sự
xô viết trung thực Gorbatov. Liệu có ít chuyện thế này không?
Với
Sonzenisyn, ông tiếp tục viết, nhưng không in ở Liên Xô, mà ở nước ngoài. Lúc ấy
ông ở “điều kiện đặc biệt”.
Tuy nhiên một
bộ phận trí thức chúng ta cảm thông với ông và thậm chí còn là liều nữa. Người
ta nói ông sống ở nhà nghỉ cuối tuần của Rostropovich, một nhạc sĩ tuyệt vời, một
tay violon nổi tiếng. Khi quyết định bước đi này, Rostropovich tự đặt mình vào
tình thế không thuận lợi, nói mềm đi. Điều này chứng minh phẩm chất nhân văn và
tinh thần mạnh mẽ của Rostropovich. Sonzenisyn không có một tội gì cả. Ông phát
biểu suy nghĩ của mình, viết về những gì mình chịu đựng, đánh giá cá nhân về những
điều kiện ông giết thời gian những ngày ngồi tù. Và nói chung, ý kiến của ông
hoàn toàn đúng: Stalin là tội phạm, mà là bọn tội phạm thì phải khép tội dù chỉ
là về tinh thần. Phiên toà mạnh nhất – phỉ nhổ chúng trong tác phẩm nghệ thuật.
Ngược lại, tại sao người ta coi Sonzenisyn là tội phạm? Nếu ông viết dở, người
ta không đọc ông. Nếu ông vu khống, có thể bắt ông chịu trách nhiệm, nhưng trên
cơ sở luật pháp. Hình như không lôi cuốn vì điều này. Nhưng sợ stj. Mặt nghệ
thuật trong trường hợp đã nêu chẳng can hệ gì. Chẳng hạn, tôi không thích tác
phẩm “Cung điện Materin” của Sonzenisyn, nhưng đây chỉ là việc sở thích. Đừng cản
trở người ta bằng thu thập ý kiến.
(còn tiếp)
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ Empty
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Wed 19 Sep 2018, 07:22
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Nói chung khổ
sở nhất là dân chúng xô viết – trí thức chúng ta. Cá nhân văn nghệ sỹ đoạt
trong tác phẩm của mình định đoạt những quan hệ giữa con người, chịu đựng về
tinh thần của họ, sự tiếp xúc của họ với chính quyền và những người xung quanh.
Ở đây nhà văn hiếm khi rơi vào tình thế nặng nề. Người ta bắt đầu can thiệp vào
công việc của anh ta, kiểm soát ânh ta, kiểm duyệt. chúng ta vẫn nói là không
có kiểm duyệt. Đây là chuyện vớ vẩn! Chuyện trẻ con. Tại Liên Xô không những có
thật, mà tôi nói thậm chí còn là kiểm duyệt cực kỳ khắc nghiệt. Tôi nhớ số phận
cuốn sách Kazakevich “Quyển vở xanh”.
Một cuốn
sách hay. Sau này nó được làm thành phim, tôi xem phim này hai lần trên TV. Sự
thật, Zinovev trong phim là nhút nhát. Sau những biến cố rháng 7-1917 ở
Petrograd, ông cùng với Lenin náu mình trong lều. Tác giả cuốn sách gửi cho tôi
một bức thư ngắn và đề nghị tôi làm quen với bản thảo. Người ta không chấp nhận
in bản thaeo này. Tôi đọc, và tôi thích. Tô không nhận xét một cái gì cả có thể
cho là không chấp nhận in nó.
Khi đó, tôi
nghỉ ở Kavkaz, gần chỗ Mikoian nghỉ. Tôi gọi cho Mikoian và nói:
– Anastas
Ivanovich, tôi gửi anh bản thảo, tôi đề nghị anh đoc nó, sau đó chúng ta gặp
nhau và trao đổi những suy nghĩ.
– Ý kiến của
anh ra sao? – tôi hỏi, khi chúng tôi gặp nhau.
– Tôi –
Mikoian trả lời – tôi cho rằng cuốn sách viết tốt đấy. Tôi không hiểu, vì sao bộ
phận kiểm duyệt không cho phép in.
– Được thôi,
khi về Moskva, chúng tôi đặt vấn đề để thảo luận trong Đoàn chủ tịch BCHTƯ –
tôi nói.
Người ta gửi
cuốn sách cuốn sách này cho tất cả uỷ viên Đoàn chủ tịch, và vấn đề của nó được
đưa vào nghị sự phiên họp thường kỳ.
– Ai có ý kiến
gì không? Vì sao cuốn sách này không được in? – tôi hỏi.
– Thưa đồng
chí Khrusev – Suslov phân vân – làm sao có thể in cuốn này được? Tác giả viết
Zinovev gọi Lenin “đồng chí Lenin”, còn Lenin gọi Zinovev “đồng chí Zinovev”.
Vì Zinovev- kẻ thù nhân dân.
Lời của ông
ta làm tôi kinh ngạc. Chẳng lẽ có thể xuyên tạc hoạt động và mô tả những sự kiện
lịch sử không phải như thế sao, như chúng đã xảy ra? Thậm chí nếu chúng tôi vứt
bỏ những tình tiết, kẻ thù hoặc không phải kẻ thù nhân dân Zinovev, thì sự thật
này cũng chẳng cần tranh cãi: quả là, trong lều Lenin và Zinovev cùng sống với
nhau. Họ giao tiếp với nhau thế nào? Họ thảo luận các vấn đề nóng bỏng hoặc nói
chuyện với nhau khi uống trà trong lều? Hình như họ gọi nhau bằng từ “đồng
chí”.
Nhưng thậm
chí tôi nghĩ rằng Lenin gọi Zinovev bằng tên – Grigori, vì ở họ khi đó là quan
hệ gần gũi. Những tháng đầu tiên sau cách mạng tháng Hai họ giữ chung nhau một
ý kiến về mọi vấn đề.
Và tôi nhận
xét:
– Nhưng xin
nghe, họ là những người bạn và sống trong cùng một lều. Họ nhiều năm chung nhau
chống chính quyền quân chủ. Nói khác đi có thể họ gọi nhau là bạn? Làm gì khi một
người sau này bị kết án? Zinovev bạn chiến đấu Lenin. Cách thể hiện, được tác
giả sử dụng, là tất nhiên và bình thường. Có thể, tất nhiên, làm phụ chú nhắc đến
thân phận Zinovev sau này. Nhưng điều này là sự ngu ngốc. Những người tỉnh táo
chẳng cần những phụ chú như thế.
Các uỷ viên
Đoàn chủ tịch ủng hộ tôi. Quyết định không không cản trở xuất bản, và cuốn sách
đưa vào in. Liệu bây giờ nó gay ra ngờ vực nào đấy? Có thể các nhà phê bình
không được hài lòng. Tuy nhiên đây là việc hoàn toàn khác. Việc phê bình để cổ
vũ tạo điều kiện nâng cao tay nghề của văn học. Nhưng bỗng nhiên dùng biện pháp
cảnh sát: kìm hãm và không dân chủ!
(còn tiếp)KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ Empty
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Wed 26 Sep 2018, 07:06
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Suslov vẫn
thực hiện chức năng cảnh sát giống như trong quá khứ và hiện nay. Tất nhiên ông
là người trung thực và trung thành ý tưởng cộng sản. Nhưng sự hạn hẹp cảnh sát
của ông mang lại thiệt hại lớn. người ta nói với tôi:
– Sao ông
quá nhẫn nại ngồi cùng Suslov trong ban lãnh đạo đất nước?
Đúng, tôi
sai lầm. Đơn giản tôi cho rằng nếu Suslov làm việc trong tập thể, thì chúng tôi
có ảnh hưởng đến ông và ông trở thành có ích. Vì thế tôi không đặt vấn đề thay
ông, mặc dù nhiều người khi đó cảnh báo rằng Suslov phủ nhận vai trò. Trí thức
quan hệ xấu với ông.
Một lần nữa
nhớ lại số phận cuốn sách “Bác sĩ Zivago”, không thể tha thứ cho mình việc cấm
nó ở Liên Xô. Tôi có lỗi là không đặt vấn đề cuốn sách đó như đối với “Quyển vở
xanh.
Sự khác nhau
(mặc dù cũng không đúng) là ở chỗ tôi đã đọc “Quyển vở xanh” và nhìn thấy tận mắt
sự ngu ngốc của kiểm duyệt. Tôi đề nghị họ cho lời giải thích với Đoàn chủ tịch
BCHTƯ. Họ tỏ ra vô căn cứ, thậm chí nhạo báng, và chúng tôi không đủ mạnh để sửa
lại cách hành xử cảnh sát. Nhưng “Bác sĩ Zivago” tôi không đọc, và không ai trong
lãnh đạo đọc cả. Người ta cấm cuốn sách, những người thực hiệc làm theo nghĩa vụ
công việc theo dõi tác phẩm nghệ thuật. Chính việc cấm đoán này gây ra nhiều tội
ác, gây ra thiệt hại trực tiếp cho Liên Xô. Đả lích chúng tôi là những trí thức
ở nước ngoài, trong số này có cả những người không thù địch về nguyên tắc chủ
nghĩa xã hội, nhưng họ được tự do phát biểu ý kiến.
Bây giờ – về
Erenburg. Tôi gặp ông ta không phải một lần. Một nhà văn giỏi, tài năng. Ông vẫn
đọng lại như thế trong văn học. Nhưng ở ông có một cái gì đó dĩ hoà vi quý với
những phương pháp lãnh đạo của Stalin. Có thể, tôi quá khe khắt với Erenburg.
Cuộc sống là như thế, không hoà giải có lẽ ông không sống nổi. Ông không đủ
kiên trì bênh vực những hiểu biết riêng những biến cố, quan điểm của mình.
Không phải luôn luôn như thế, thỉnh thoảng ông cũng thể hiện sự cứng rắn. Tôi
nhớ, khi Stalin có một lần cần đến phát biểu công khai rằng Liên Xô không bài
người Do thái, và Stalin quyết định tuyển mộ nhóm của ông, chính xác hơn, là chữ
ký của ông (các tác giả khác Stalin hoàn toàn lo được chữ ký) Erenburg và
Kaganovich. Kaganovich đúng là xoay xở tất cả, khi Stalin nói chuyện với ông
theo lý do này. Có cảm giác rằng Kaganovich không muốn làm điều này. Nhưng
Kaganovich lại làm tất cả những gì mà Stalin nói với ông. Sau đó Stalin giao
cho ai đó nói chuyện này với Erenburg. Erenburg thẳng thừng phản đối ký vào văn
bản ấy. Điều này chứng tỏ rằng ông có cá tính và dám đương đầu với ý định của
Stalin, mặc dù Stalin với ông không trực tiếp nói chuyện này.
Erenburg đem
ra dùng từ “trời ấm lên”.
Ông cho rằng
sau khi Stalin chết cuộc sống của mọi người ấm lên. Tính cách đó không phải là
tích cực. Hoàn toàn, làm yếu đi. Nếu nói theo ngôn ngữ cảnh sát chúng tôi bớt
đi sự kiểm soát, mọi người phát biểu tự do hơn. Nhưng ở chúng tôi vẫn có cuộc đấu
tranh hai cảm nhận. Một mặt, việc bớt hà khắc phản ánh tinh thần mới, mà chúng
tôi hướng tới điều này. Mặt khác, trong số chúng tôi, còn cod những nhân vật cật
sức không muốn làm ấm lên và quở trách: giá như Stalin còn sống, thì ông không
cho phép làm điều như thế. Rõ ràng giọng điệu chống sự ấm lên. Nhưng Erenburg
trong tác phẩm của mình rất biết rõ quan sát khuynh hướng ngày nay, đem lại đặc
tính tương lai. Tôi cho rằng từ của ông phản ánh hoạt động, mặc dù chúng tôi
phê bình khái niệm “trời ấm lên”.
Sự phát triển
tương tự những biến cố có thể trong công việc chính trị. Vì thế chúng tôi tựa
như kiềm chế “trời ấm lên”. Chúng tôi sợ bị tước đoạt khả năng trước đây điều
khiển đất nước, kiềm chế những tâm trạng, không vừa lòng quan điểm lãnh đạo.
Chúng tôi sợ rằng lãnh đạo không có khả năng làm đúng chức năng của mình và lái
sự tiến bộ để giữ xô viết tồn tại. Chúng tôi giải phóng sức sáng tạo của mọi
người, nhưng sao cho những tác phẩm mới phải giúp phòng thủ CNXH. Tựa như muốn
bú, và mẹ không cho.
(còn tiếp)
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ Empty
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Wed 10 Oct 2018, 09:13
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Có lần chúng
tôi thảo luận trong BCHTƯ Đảng với trí thức văn nghệ. Erenburg cũng được mời.
Tôi không nhớ, có mặt Simonov không, nhưng tôi nhớ có Tvadovski, Evtusenko,
Ernst Neizvetnyi. Nói riêng, thảo luận về điêu khắc. Cả Galina Serebriakova
cũng có mặt tại cuộc thảo luận. Bà phát biểu rất mạnh chống Erenburg. Erenburg,
nghe bà nói, đúng là như đỉa phải vôi, nhẩy cẫng lên, còn bà vẫn quất túi bụi,
gọi ông là kẻ nịnh bợ nịnh bợ Stalin và lên án ông khi Stalin chặt đầu và lưu đầy
nhà văn, Erenburg phát biểu ủng hộ chính sách Stalin trong quan hệ với văn nghệ
sỹ. Erenburg rất bực tức. Tôi hiểu Serebriakova, một tác giả tài năng của bộ
sách 3 quyển về Marx và Ăng-ghen. Bây giờ Serebriakova biến mất khỏi chân trời,
từ lâu tôi không nghe tên bà, trên bìa sách thoáng qua không có tên bà. Có thể,
tác phẩm của bà có những lời thú nhận và nhìn thấy ánh sáng?
Bây giờ tôi
tiếc nhiều người không có mặt tại buổi thảo luận. Khi phê bình Neizvetnyi, thậm
chí tôi tỏ thô lỗ, nói rằng ông lấy cho mình cái họ như thế không phải vô cớ. Họ
của ông làm tôi tức giận. Trong mọi trường hợp, từ phía tôi thể hiện sự thô lỗ,
và nếu như tôi gặp ông bây giờ, thì tôi đề nghị ông tha thứ. Hơn nữa khi đó,
tôi giữ chức vụ cao và không kiềm chế, không còn là cuộc trao đổi mà là quát mắng.
Evtusenko phát biểu rất hăng, ủng hộ Neizvetnyi. Chủ nghĩa trừu tượng không phải
là hướng mới trong văn hoá, nó có từ lâu và cũng từ lâu, một bộ phận trí thức đấu
tranh chống xu thế này. Nó đặc biệt phát triển ở nước ngoài, mặc dù cả ở nước
ta cũng có những người theo chủ nghĩa trừu tượng và những người khác khuynh hướng
vị lai (tương lai). Một người trẻ tuổi theo chủ nghĩa vị lai là Maiakovski đi
trong áo len vàng.
Tôi vẫn chưa
tán thành trào lưu đó trong văn học, kịch, và điêu khắc. Nhưng tôi không nói
gì. Không thể bằng biện pháp hành chính chống lại những gì nảy sinh trong môi
trườngvăn nghệ sỹ: kịch, điêu khắc, âm nhạc… Evtusenko khi đó nêu một thí dụ cụ
thể chẳng hạn ở Cuba những những người theo trường phái trừu tượng và những người
theo trường phái hiện thực phát biểu cùng với nhân dân bảo vệ thành quả cách mạng,
chống xâm lược.! Và mặc cho những chứng cứ thông minh của Evtusenko, người ta vẫn
phê bình Neizvetnyi rất mạnh. Neizvetnyi sau này nhắn tôi qua cán bộ Agitprov
(không phải BCHTƯ Đoàn thanh niên cộng sản) rằng ông chuyển sang quan điểm hiện
thực chủ nghĩa. Tất nhiên tôi hài lòng. Thật là Neizvetnyi – một người tài
năng. Bây giờ báo chío viết rằng ông sáng tác một loạt tác phẩm tốt. Tôi cũng
vui mừng. Chừng mực nào mà phê bình có thể giúp ông? Có thể, chính bản thân ông
quay về vị trí hiện thực trong sáng tạo của mình.
Tôi hối hận
về cách phê bình Neizvetnyi, theo bản chất, thì tôi và không đồng ý với những
người theo chủ nghĩa trừu tượng. Đơn giản là tôi không hiểu, và chống. Tôi theo
xu hướng hiện thực chủ nghĩa. Tôi nhớ, khi ở Anh, tôi sống ở nhà nghỉ cuối tuần
ngoại ô và bàn bạc với Anton Iden. Ông nhân thể hỏi tôi:
– Ngài
Khrusev, Ý kiến của Ngài thế nào về chủ nghĩa trừu tượng và những trào lưu mode
khác trong nghệ thuật hiện đại?
Tôi trả lời:
– Tôi không
hiểu những thứ đó, thưa ngài Iden. Tôi đứng vững ở vị trí nghệ thuật hiện thực.
– Và tôi
cũng không – Iden nói – và cũng ở vị trí hiện thực chủ nghĩa.
Sau đó ông
cười và nói thêm:
– Những người
cộng sản cộng yêu Picasso, sao nhỉ? Picasso không phải là người theo chủ nghĩa
hiện thực.
Tôi nói với
ông:
– Đúng,
Picasso – hoạ sĩ lớn, tác giả bức tranh nổi tiếng “Chim bồ câu hoà bình”, là biểu
tượng đấu tranh cho hoà bình.
Tôi chẳng
phê bình mà cũng chẳng bênh Picasso.
(còn tiếp)
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Bài gửiTiêu
đề: Re: KHƠ RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ KHƠ
RÚT SỐP VÀ VĂN NGHỆ SĨ I_icon13Sat 13 Oct 2018, 10:43
KHƠ RÚT SỐP
VÀ VĂN NGHỆ SĨ
Tôi kính trọng
Sostakovich. Bây giờ tôi không nhớ, Zdanov đã phê bình cụ thể cái gì trong tác
phẩm của ông. Nhưng tôi không thể nói rằng Sostakovich nói chung bị ruồng bỏ thời
Stalin. Ông viết nhiều tác phẩm hay, cả trong thời gian chiến tranh, khi ông
sáng tác kiệt tác của mình – bản giao hưởng phòng thủ Leningrad. Về công lao,
ông có vị trí nổi bật trong số nhạc sĩ và là một trong những nhạc sĩ giỏi của
âm nhạc. Thời còn làm lãnh đạo Liên Xô tôi không hiểu Sostakovich tại sao ông ủng
hộ nhạc jazzz. Nói thẳng là ông đúng. Không thể đấu tranh với âm nhạc, kể cả
jazz bằng biện pháp hành chính. Hãy để chính nhân dân biểu hiện mối quan hệ với
nó.
Tôi không
phí thời gian phê bình Utesov. Hồi còn trẻ, khi mọi người hát những bài hát của
Utesov, thì báo Sự Thật chửi rủa Utesov. Tôi có một người bạn Lev Rimski, một
người cộng sản trong trắng. Ông thường hát hát “Bánh mỳ vòng nóng ròn đây”, và
kể cho tôi nghe những người bạn của ông làm việc ở xưởng in báo “Sự Thật”, chuẩn
bị in những bài báo phê phán Utesov, nhưng chính họ lẩm nhẩm hát trong thời
gian những bài hát thịnh hàng. Đây là sự đánh giá của nhân dân! Tôi không phân
tích sáng tạo nhiều mặt của Utesov, trong số này có những bài hát “tiếng lóng của
bọn du đãng.
Ngược lại,
tôi rất hài lòng, lại xuất hiện những đĩa bài hát Utesov trong cửa hàng, mà tôi
thường nghe.
Còn cả những
thứ khác. Tôi thường tắt radio khi phát bản jazz làm đâu đầu. Không phải là âm
nhạc, mà là những tiếng chói tai. Tôi không hiểu những nhạc sĩ người như thế lại
thích được nhạc này. Nhưng đây là việc của tôi. Nhưng có người nghe nó, vỗ tay
và bốc lên sự thích thú. Tiếp theo, họ thích? Vì thế các áp dụng biện pháp hành
chính cho nghệ thuật là không thể. Người phát biểu phải là khán giả. Tôi là người
già, được giáo dục theo khuôn mẫu khác nghệ thuật âm nhạc. Tôi thích những bài
dân ca, những điệu múa nhân dân, âm nhạc nhân dân. Tất nhiên và cả nhạc cổ điển.
Nhưng không phải là jazz. Tôi ở đây tựa như mang sự sám hối, không phải tuyệt
đói như thế: mà là thừa nhận những sai lầm của tôi, khi tôi có ủng hộ hoặc cấm
trào lưu nghệ thuật nào đấy. Trong thâm tâm tôi bây giờ cũng chống một số trong
chúng. Đơn giản tôi nhấn mạnh rằng không đấu tranh như thế với cái mà mình
không thích.
Có lúc những
cô gái mặc váy ngắn. Sau đó lại xuất hiện váy dài. Mode thay đổi cả trong âm nhạc
và còn lại tất cả. Phải có kiên nhẫn với sự thay đổi này. Nhưng có phải họ làm
yếu hệ tư tưởng cộng sản? Theo tôi, hoàn toàn không! Ở đây Evtusenko đúng.
Chúng tôi từng phê bình Maiakovski, còn Maiakovski để lại cho đất nước những
tác phẩm cho đến bây giờ vẫn là vũ khí của ĐCS trong cuộc đấu tranh cho tương
lai tốt đẹp. Chẳng hạn, không ai trong số các nhà thơ viết về Lenin truyền cảm
hơn ông. Mặc dù Maiakovski theo phong cách thơ của mình đối với tôi rất khó.
Khi tôi mang nó ra đọc, thì thơ ông tác động đến tôi không phải khi tôi nghe.
Khi ngâm, những vần thơ vang lên nghiêm túc và được thúc giục. Tôi nói điều này
để xác nhận Evtusenko nói đúng. Nhưng chính những vần thơ của Evtusenko liệu có
làm tôi thích không? Đúng, tôi thích. Vả lại, tôi không thể nói về tất cả những
bài thơ của ông mà tôi chưa đọc. Tôi biết rằng một số đã thành lời bài hát. Chẳng
hạn, “Người Nga muốn chiến tranh phải không?”.
Một số người
phát biểu phê phán lời bài hát này: dường như thơ của Evtusenko nói chung phủ
nhận chiến tranh và làm rã đám tinh thần bộ đội. Họ sai. Lời thơ của ông thể hiện
bản chất cuộc đấu tranh chống quân sự hoá và cảnh báo nếu buộc chúng tôi phải
chiến tranh, thì nước Nga có thể đường hoàng đánh trả. Tôi cho rằng Evtusenko
là nhà thơ rất khả năng, mặc dù và tính ông ngang tàng. Và lại sự ngang tàng là
khái niệm phụ thuộc vào quan điểm.
Đơn giản là
con người ta không phải luôn luôn đặt trong khung, nếm mùi bởi kiểm duyệt,
nghĩa là những những người tất cả phải chịu sự thần phục và làm vừa lòng người
ta. Nhưng nếu mọi người viết như nhau, dùng những luận cứ như nhau, xuất phát từ
cùng một hiểu biết như nhau, thì chẳng bao giờ sinh ra nghê thuậtcả. Cuối cùng
tất cả mọi người chỉ nhai đi nhai lại một thứ. Các tác phẩm như thế chỉ làm cho
người đọc nôn mửa. Nhất định phải dũng cảm hơn tạo ra điều kiện cho văn nghệ sỹ
phát biểu, hành động, sáng tác. Hãy sáng tác!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét