Một lần đến hội Mông
Bút ký
của Đỗ Hoàng
Trước khi đến với “Ngày Hội văn hoá dân tộc
Mông” năm 2006, tôi tới Viện Dân gian thuổcTung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn,
nơi có nhiều đồng sự quen biết đã làm nên viện trưởng, viện phóvà chuyên viên
nghiên cứu đầu ngành để đặt bài viết về Văn hoá dân tộc Mông.
Nhưng rất tiếc không có một người nào chuyên
nghiên cứu về văn hoá Mông. Anh Nguyễn Xuân Kính, Viện trưởng, anh Trọng Viện
phó giới thiệu cho tôi một vài người ở Viên Tôn giáo, viện Dân tộc học, nhưng
người thì bận công việc, người thì không phải chuyên ngành nên họ đều từ chối. Tôi
trộm nghĩ: “Chỉ một trường ca Tiếng hát
làm dâu đủ làm mấy luận án tiến sỹ khoa học, huống gì dân tộc Mông là một tộc
người có số người đông nhất trong cộng đồng 54 dân tộc ở nước ta và có trên 13
triệu người ở rải rác trong khu vực Đông Nam Á.
Thế là tôi phải cất công đi Mộc Châu. Đây cũng
là một chút cưỡi ngựa xem hoa mà thôi!
Thị trấn Mộc Châu nằm giữa một thung lũng
chung quanh núi non bao bọc cô lẻ, xa mờ nhưng rất ảo huyền đẹp đẽ thơ mộng. Nhà
công sở, nhà dân xây dựng cao tấng san sát chạy dài theo các đường phố hiện đại
không kém đô thị và các thành phố lớn. Buổi sáng và buổi chiều trong ngày tạnh
ráo, sương trắng duềnh lên trên mái núi cao trông như những bức tranh thuỷ mạc đầy
ẩn tích xửa xưa. Ở độ cao từ 500 đến 1 000 nghìn mét nên khí hậu Mộc Châu dịu mát
quanh năm. Đi trong lòng thị trấn giữa những ngày thu ngỡ như dạo bước các miền
đất ôn đới châu Âu, châu Mỹ.
Ngắm nhìn Mộc Châu, tôi tôi thả hồn bâng khuâng
cùng với câu thơ tài hoa của Quang Dũng làm mê đắm lớp thanh niên, chiến sỹ một
thời đã qua và bây giờ.:
“Người đi Châu Mộc chiều hôm ấy/
Có nhớ bồn lau nẻo bến bờ/ Có nhớ dáng người trên độc mộc/ Theo dòng nước chảy
hoa đung đưa!”
Được Nhà nước hỗ trợ, Bộ Văn hoá Thông tin,
Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn La mở ngày Hội Văn hoá Mông hết sức hoành tráng và
long trọng. Các tỉnh thành và ba nước bạn Lào, Thái Lan, Trung Quốc có người Mông
sinh sống đều được mời đến dự. Mười một tỉnh thành được cử các đội văn nghệ cơ
sở từ xã thôn về biểu diễn. Còn đồng bào Mông không ai bảo ai từ khắp cả nước,
họ tự túc nằng mọi phương tiện đi lại tìm về lễ hội. Một không khí náo nức rộn
ràng bao trùm trong những ngày Quốc khánh!
Anh bạn lái xe chuyên chạy chuyến Hà Nội - Mộc
Châu nói với khách hàng rằng:”Từ khi anh lớn lên đã có ngày Hội này. Hội mở ra
từ xa xưa lắm, thưở nào, thưở nào rồi”. Đúng vậy! Anh lái xe tuổi khoảng ba mươi,
tức là sinh sau thập kỷ 70 thế kỷ trước, còn lễ hội Mông diễn ra ở thị trấn Mộc
Châu đã có từ khi nước nhà giành độc lập năm 1945. Có le lúc ấy bố mẹ anh cũng
chưa sinh! Còn bác Lò A Páo đứng tuổi hơnlà thợ rèn giỏi nhất của người mông ở
xã Chiềng Tương, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La về lễ hội biểu diễn nghệ thuật rèn
dao, rựa làm sung kíp cho tôi biết: “ Lễ hội mừng nước độc lập. Nước độc lập đã
cho người Mông có bát cơm ăn, cái áo mặc, người Mông không còn lang thang khốn
cùng như con thú trên rừng nữa. Người Mông đêm ngày mong muốn được đến với lễ hội
này cán bộ ạ!”
Một quan chức nói ra, tôi có thể nghĩ đó là
một lời sáo rỗng, vì họ đã ăn uống no đủ, béo phì, được hưởng nhiều lợi lộc, nhà
cao cửa rộng. Nhưng một người dân bần hàn nghò khổ chưa quá năm mươi tuổi mà già
như bảy mươi vì da dẻ đen nhẻm, nhăn nheo bỡi khói bụi than nói lên những điều thật
lòng cảm kích như thế làm tôi xúc dộng. Từ khi nước nhà độc lập rất nhiều miền
quê có nhiều lễ hội được mở ra. Như Lệ Thuỷ, Quảng Bình quê tôi, cứ đến dịp Quốc
khánh mồng hai tháng chín có hội đua thuyền lan rộng ra cả xứ miền Trung. Đại tướng
Võ Nguyên Giáp khi còn khoẻ nếu không bận việc công, ông thường về quê đi đò trên
sông Kiến Giang để xem trai thanh gái lịch quê mình đua thuỳen. Đó là ngày mẹ gặp
con đi xa trở về, người yêu gặp nhau bao năm ly biệt. Nghĩ cả và tình yêu nên
thành lễ hội.
Sáng ngày 29 tháng 8, dọc đường Hoà Bình lên
Sơn La đã nhộn nhịp người ngựa, xe máy nươn nượp về Mộc Châu. Rất dễ nhận ra những
người Mông, phụ nữ xúng xính váy đỏ, trắng, thêu màu sặc sỡ, nam giới thì đầu
quấn khăn, cổ đeo vòng, vai vác khèn nét mặt tự tin, hồ hởi.
Từng dôi, từng nhóm, người đi xe máy, người
cưỡi ngựa, có tốp bộ hành. Tất cả náo nức đến với ngày lễ hội.
Thưở bé, tôi chỉ biết người mông qua các bài
học trong sách giáo khoa cấp tiểu học.. Bài tập đọc Ô Đan xuống chợ có minh hoạ một cô gài Mông vấn tóccao, hai tay áo
sọc đen, sọc trăng mà tôi còn nhớ, còn bâng khuâng đến bây giờ. Quả là mình biết
rất ít về người Mông.
Đây là lần thứ hai tôi được thâm nhậpvào sinh
hoạt của cộng đồng người Mông. Mấy năm trước khi lên công tác ở Hoà Bình, tôi được
anh Trịnh Lệnh, Phó giám đốc công an tỉnh dẫn đi tham quan bẩn Pa Kia, Hang Pò.
Đó là hai địa phương có thành tích xuất sắc phá bỏ cây thuốc phện, thay đổi cơ
cấu cây trông mới như đào mận. su su…Tôi đã được cùng ăn, cùng ở với bà con bân
bản, được uống rượu chéo tay vớicác thiếu nữ xinh xắn người Mông. Người mông rất
giống người Vân Kiều quê tôi, mạnh mẽ, can trường, thích ở những nơi suối sâu,
núi cao. Họ tự phát nương, làm rẫy, trỉa lúa, trồng sắn nuôi sống mình và hoà cùng
các dân tộc trong cõi Việt để trường tồn.
Như mọi tộc người khác, người Mông cũng có một
lịch sử lâu đời. Tổ tiên của họ là tộc Xi Vưu xứ Tam Miêu phía Bắc Trung Quốc.
Trong cuộc thiên biến, chiến chinh, người mông lần về phương Nam Nam Nam
Nhưng vì sao trước đây người mông đời đời kiếp
kiếp sống cùng cực khổ đâu? Ngoài sự áp bức bóc lột của hào trưởng, đế quốc,
phong kiến là bỡi người mông sống kiếp lang thang, du canh, du cư, nay đây mai đó.
Cuộc đời lang bạt ấy đã đẩy người Mông vào thế tận cùng cơ cực. Trong bài hát Lễ tạ ơn cha mẹ, người Mông tự bày giải:
“ Tổ tiên người Mông tìm đất, cứ luồn rừng mà đi, đi dọc theo những ngọn núi
cao có tóc trắng, râu trắng mà lần, Một lúc cái bụng đói không có gì mà ăn, cáichan
không muốn bước, cái đầu không muốn nhìn ông mặt trời, phải đổi đứa con để lấy
ba cái bánh để cứu cả nhà . Cuộc đời du canh, du cư mất cả con mà bụng vẫn đói,
cái chân không lên được rẫy, cái tay không tra được hạt, cái mắt không nhậ ra
con thú nên để lại câu nói rằng: “ Người giàu cứ đi lang thang mãi cũng thành
người nghèo, người nghèo cứ đi lang thang mãi cũng thành con ma rừng, ma núi.
Người Mông ta phải an cư thôi. An cư mới giữ cho hoa đào mùa xuân nở hoa, mới
giữ được con lợn, con gà, con bò, hạt giống. Cha mẹ đẻ ra con trai, con gái, dạy
các con tìm đất tốt, tra hạt úa nở nhiều bong, tra hạt ngô trổ nhiều bắp, cho
con ngựa thồ chồn chân, cho nhà kho đầy cái ăn, hạt giống, dạy các con biết èn
dao, đan bếm biết rút sợi dệt váy, dệt khăn nên hoa, nên áo để đến mùa hoa đàonở
đi ném còn, thổi khèn vào hội cho con trai, con gái thành đôi…”
Từ ngàn xưa và bây giờ, thanh niên Mông rắn
rỏi, mạnh kho, nếu không nghiện ngập họ làm mùa nuôi cả gia đình nhiều người.
Ai cũng giỏi lao động thổi kèn hay và múa hát giỏi. Tình yêu trai gái của họ cũng
mảnh liệt không khác gì người Thái. Không
lấy được em ta làm giặc giữa mường/ Không lấy được em ta làm loạn giữa phủ (
Xống chụ xôn xao - Tiễn dặn người yêu).. Họ rất hiếu khách, sẵn sàng nhường cơm
sẻ áo khi đã hiểu tấm lòng nhau.
Thiếu nữ Mông rất chịu thương, chịu khó, có
người tự mình lao động nuôi cả một gia đình lớn. Họ rất mạnh dạn cởimở khi mời
rượu khách quý.. Và uống đến chén cuói cùng với khách. Một cách ẩm tửu hết mình
cũng giống như các thiếu nữ Choang Trung Quốc trong tiệc cưới. Thiếu nữ Mông đa
phần còn mang nét thời tiền sử, nhưng có nhiều cô rất xinh đẹp. Khuôn mặt trái
xoan, mũi cao, da trắng hồng, đôi mắt đen thăm thẳm, ánh nhìn mênh mang hun hút
nét núi rứng cùng với váy áo thêu thùa những nét hoa văn khác lạ tôn vinh vẽ dẹp
độc sắc của sơn nữ!
Thiếu nữ Mông cũng cói tình yêu vô bờ bến với
bạn tình. Tình yêu ấy đã để lảitong kho tang văn hoá người Mông biết bao trường
ca, truyện kể mà hôm nay con cháu đọc vẫn còn xúc động đến tâm can. Trường ca Tiếng hát làm dâu của người mônglà một
trong những trường ca hay nhất trong văn học Việt Nam
Ngày xưa trai gái yêu nhau không lấy dược
nhau, ngưồicn gái phải về làm dâu nhà giàu có, quyền lực. Tình yêu bị chialy làm
cho đôi trái gái đâu đớn tận cùng: Chúng ta chới dùa đi lại từ hồi còn nhỏ/ Tại
tờ giấy cuốn sổ bạc đặt sai/ Cúng ta kết bạn chơi vui từ thở còn thơ. Bỡi tờ iấy
trong cuốn sổ bạc nên hung ta không lấy được nhau. Con gấu ăn trăng, ăn cái mạch
máu ở gan mặt trăng/ Anh không lấy được em, em không lấy được anh. Tại sao cha
mẹ chúng ta không giết chúng ta từ lúc đầu thai?
Về làm
dâu nhà chồng, tuy rằng của nả nhà chồng chất cao như núi, nhưng người con dâu
khách gì con lợn, con chó: Làm dâu nhà
người, xay cối đã phồng tay, người ta nói mày không có lòng/ Địu nước trầy
lưng, người ta bảo: - Mà không có long làm/ Địu nước dặt lên bàn nghỉ/ Mẹ cha
người mắng: - Mày làmcho cái thùng thủng rồi/ Địu nước dặt vàobàn nhà. Mẹ cha
người la: - Mày làm nước trong thùng sóng sánh.
Cuối
cùng người con gái chỉ có lấy cái chết mới giải thoát nỗi khổ cực khốn cùng của
mình và minh chứng cho tình yêu son sắt của mình với người tình: Không ăn lá ngón,
sống càng nát ruột/ Hái lấy lá ngón liền ăn/ Cùng ăn lá ngón chết tự diệt/ Hái
nắm lá ngón liều mình/ Cùng ăn lá ngón chết tự huỷ/ Chúng ta biết chết, chết cùng
một phương/ Chúng ta biết chết, chết cùng một rừng/ Mẹ cha chúng ta biết chôn,
chôn cùng một mộ!
Bỡi vậy cho đến hôm nay, người phụ nữ Mông không
còn phải chịu cảnh làm dâu khổ cực như xưa nữa nhưng trong dáng vẻ của họ,
trong ánh mắt sâu thẳm vẫn còn phảng phất nỗi sầu muộn từ muôn ngàn năm để lại.
Đoàn văn nghệ của tỉnh Điện Biên và tỉnh
Thanh Hoá đến sớm nhất. Họ khởi hành tại tỉnh nhà từ sáng sớm ngày 28 – 8 đến sáng
ngày 29 – 8 đã có mặt tại thị trấn Mộc Châu. Họ vừa là đại biểu vừa là hạt nhân
văn nghệ nên được Ban tổ chức lễ hội lo chu tất nơi ăn chốn ở. Nhà nghỉ Bình
Nguyên dành cả nhần rộng lớn cho hai đoàn lưu trú. Đây là điều đặc biệt ưu tiên
vì trong những ngày lễ hội có gần 2 vạn khách, thị trấn Mộc Châu không thể nào đáp
ứng nổi nơi ăn chốn ổch tất cả mọi người.
Tôi vừa xuống xe đã may mắn gặp các hạt nhân
văn nghệ dân gian của những miền xa nhất đất nước này.
Đoàn văn nghệ dân gian tỉnh Điện Biên do anh
Phạm Uy làm trưởng đoàn và chị Nguyễn thị Thảo làm phó đoàn đã sắp xếp cho các
diễn viên và nghệ nhân phòng ốc ăn nghỉ. Anh Phạm Uy giới thiệu cho tôi biết đoàn
gồm có 29 người, có 20 diễn viên, 9 người phục vụ. Diễn viên văn nghệ nồng cốt
của hai xã Toả Tình và Pú nhung thuộc huyện Tuần Giáo. Đoàn mang về lễ hội các
chương trình biểu diễn dân ca, dân vũ khá phong phú theo yêu cầu của Ban Tổ chức.
Dân ca có hai làn điệu dân ca Mông: Tìm bạn, Lấy nước. Dân vũ có: Mùa xuân về bản,
sang tác mới: Người Mông ơn Đảng, ngợi ca Vừ Adính. Anh hung Vừ A Dính cũng là
người ở xã Pú Nhung. Ngoài ra còn có các tiết mục khèn sáo, nhị… Tham dự trò chơi
có: pa pao (giống quả bong long), đấu gạy, trao tình. Giới thiệu sản phẩm: dụng
cụ đan lát, ong đất, củ ngọc đá (giống quả me xanh). Chị Thảo cho biết thêm
trong 29 diễn viên dân gian của Đoàn thì ban am diễn viên :Vừ Nhè Thào (hát), Vừ
A Sình (múa), Mùa A Trùng (lễ hội); ba nữ diễn viên: Mùa Thị Mai (múa), Sùng Thị
Tính ( thời trang), Vừ Thị Đớ (hát) là xuất sắc nhất. Mùa Thị Mai rất xinh ở bản
Toả Tình. Ngà thường Mai mặc bộ áo quần đen, kiểu may hợp thời trangnên càng tôn
vinh dáng vẻ trời cho của cô. Mai cao ráo, mảnh mai, khuôn mặt thanh tú, đôi mày
dài vút đẹp như người mẫu. Mai nói rằng: “Lần đầu mới đi ra khỏi bản biểu diễn.
Trước đây cô chỉ múa hát cho dân bản xem thôi. Bây giờ được đi dự hội, mừng lắm
không biết để nỗi vui này đâu cho hết!
Tôi hói vui:
-
Em có thích giải
thưởng không?
Mai cười tươi:
- Thích lắm, nhưng về đây nhiều người giỏi hơn
em nên em tham gia góp vui là chính chứ không ăn thua giải thưởng.
Tôi
động viên:
-
Em sẽ được giải tưởng cao!
Mai cười xinh, đôi hàm răng
trắng ngà đều tăm tắp như hàng hạt ngô nếp trên nương làm cho cỏ cây say mèm!
Đoàn Thanh hoá cũng khá đông đến 30 người.
Trong đó có 21 diễn viên, 9 người phục vụ. Diễn viên văn nghệ nồng cốt là xã Pú
Nhì, huyện Mường Lát. Caqcs tiết mục đưa về lễ hội cũng phong phứnh đoàn Điện iên,
gồm: dân ca, dân vũ, trò chơi, thời trang, giới thiệu sản phẩm đặc sắc cua4 dân
tộc. Đoàn Thanh hoá có them tiét mục nhảy khen tập thể ba người và bài múa dân
tộc mới sang tác tên là Pha Lát mây múa
Lát Mây). Diễn viên xuất sắc từng biểu diễn ở huyện, tỉnh có Sùng Thị Se (đơn
ca), Lầu Mai Zơ (thổi kèn lá), kèn bè, sáo trúc, sáo hơi…). Lầu minh Pó đa năng
– hát, kể chuyện, cúng ma, lễ tạ trời tạ đất…) Lầu minh Pó cũng như Lầu Mai Zơ
lag hai thanh niên Mông rất đẹp trai. Da dẻ trắng trửeo. Tuy vóc dáng trung bình
nhưng trông rất khoẻ mạnh. Ánh măt hai chàng nhìn nhân hậu, cử chỉ than thiện.
Miệng lúc nào cũng cười tươi, cởi mở. Tôi trò chuyện thâm tình với Lầu Mai Zơ và
Lầu Minh Pó nên hỏi điều gì, việc gì ở đâuhai anh đều nhiệt tình nói cho biết mọi
điều.
Lầu Mai Zơ giới thiệu cho tôi biết sắc phục
người mông. Quần áo con trai: - Vải lanh xanh da trời, ống tay thêu hoa có hoa
văn trang trí. Quầnvải lanh được may theo kiểu ống què của người phụ nữ Kinh ngày
xưa. Thắt lưng có tua đãi và hoa văn thêu rất công phu. Y phục nữ: áo vải lanh
xanh lá cây, hai cánh tay áo có sọc xanh, sọc đen. Trước và sau áo có hai rê nhỏ
thả dọc vai. Quần nữ giống quần nam. Vá nữ được dệt và may cầu kỳ hơn và rất
nhiều hoa văn thêu thùa kỹ lưỡng. Người Mông đỏ, Mông đen, Mông trắng… khác
nhau ở giọng nói và trang phục. Trang phục thì người mông đỏ dung nhiều sắc đỏ,
người Mông đen dùng nhiều sắc đen, người Mông trắng dùng nhiều sắc trắng kể cả áo
và quần. Lầu minh Pó hát cho tôi nghe về các làn điệu dân ca và trường ca. Anh
băn khoăn lo lắng tâm sự với tôi: “Lớp trẻ bây giờ rất ít người biết hát Tiếng
hát làm dâu. Ngay cả anh cũng biết không trọn vẹn. Đó là điều rất đáng tiếc
trong việc khôi phục và giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. Chúng ta phải thiết thực
đặt vấn đề phục hồi, bồi dưỡng đạt hiệu quả hơn. Có vẫn hơn không, tôi không phải
là nhà nghiên cứu văn học dân gian, càng không phải lả nhà sưu tầm vốn cổ, nhưng
qua tâm sự của anh Pó, tôi đề nfghị anh chép lại tiếng Mông và hát cho tôi nghe
trường ca Tiếng hát làm dâu bằng tiếng
Mông. Anh Pó vui vẻ nhận lời mặc dầu đi từ xã Pú Nhì, Mường Lát ra đây đang còn
rất mệt.
Lời Mông: - Jông li cuk txie tuỗ mênhx côngx txin fuôu
mênhx côngx. Nêf muôz nhiêx txiêk chuz uz paz. Ưf chox mu chiex cur niêu cur
txie uf lênux reaf…
Dịch: Hôm nay rượu đã uống say, thịt đã no rồi. Bố mẹ ngoại đưa của cải giao
cho tôi. Chúng tôi sẽ hứa dẫn con gái của ngoại về thành con dâucủa nhà trai.
Tôi
không hiểu tiếng Mông, nhưng gia điệu của bài hát thật là đau buồn, cảm thương đến
xót xa tận cõi lòng! Người thưởng thức cùng đồng cảm chia sẻ nỗi buồn thương da
diết, thấm đẫm nước mắt của kiếp phụ nữ mông làm dâu khốn khổ thời xưa.
Đến lễ hội được hát được múa, được tìm bạn tình
mới, cũ nên người mông khắp mọi miền đất nước kéo về. Tôi đã được gặp hơn mười đôi
vợ chồng từ xã Phù Nhì huyện Mường Lát xa xôi của xứ Thanh ra trước ngày khai mạc.
Có ba đôi vợ chồng nói được tiếng kinh nên tôi mới ghi được tên họ, còn bảy đôi
vợ chồng khác phải nhờ phên dịch nên không ghi được họ tên. Các đoi vợ chồng biết
nói tiếng kình: Đôi vợ chồng Sùng Lí Pó – Thào Thị Lan, đôi Lầu Văn Trư – Thào
thị Bìa, đôi Lò Văn Chứ - Sùng Thị Kia. Sùng Lí Pó nói tiếng Kinh được. Khi
nghe tôi hỏi, anh ta tả lời: “ Năm nào vợ chồng chúng tôi cũng đi lễ hội Mông
nhân dịp Quốc khánh. Trước chưa có xe máy thì đi ngựa, nay thì đi xe máy tận
trong Pù nhì, Mường Lát ra Mộc Châu. Bà con người mông ở các tỉnh khác họ cũng đi
như thế. Ngoài ra người có tiền thi đi ô tô, người không có tiền thì đi bộ. Tuy
vợ chồng đi với nhau nhưng khi đến lễ hội, chồng tìm người yêu cũ của chồng, vợ
tìm người yêu cũ của vợ để tâm tình. Hết lễ hội thì vợ chồng cùng nhau về nhà.
Mười đôi vợ chồng xã Pú nhì khỏi phải ngủ vbờ, nhủ bụi là vì họ có gia đình
quen biết ở thị trấn Mộc Châu. Gia chủ cho họ ở miễn phí trong mấy ngày diễn ra
lễ hội. Bản sắc dân tộc và sức mạnh tình yêu thật là diệu klỳ. “Những mối tình
xưa nay hoá thánh/ Đều biết bay lên khỏi cõi trần” (Đỗ Hoàng).
Có một câu chuyện tình hết sức cảm động về một
đôi trai gái trước đây không lấy được nhau mà tôi nghe bà con Sơn La kể lại.
Sau dịp Quốc khánh trở thánhg ngày hội của người
mông, con gái mông được tự do đi chơi. Có một thiếu nữ gặp lại người yêu cũ. Họ
vui mừng lắm và hẹn cứ năm nào vào dịp Quốc khánh là đến lễ hội để gặp nhau.
Cho đến một ngày người tiếu nữ năm nào bây giờ đã thành một bà già mà vẫn ngồi
thâu đêm thêu cho bạn tình chiếc áo mong gặp nhau để gửi tặngBà ngồi suốt cả lễ
hội. Nắm cơm đem theo để chờ bạn tình đến ăn cho vui vẫn còn nguyên. Chờ mãi,
chờ mãi cho đến khi tan hội mà cũng chẳng thấy bạn đâu. Mãi rồi có ột người cùng
quê với người yêu cũ đến trao cho bà chiếc vòng kỷ niệm ngày xưa và báo tin rằng
người tình dã khuất núi. Bà ôm kỷ vật ngồi khóc cho đến sang!
Ngày hội Văn hoá Mông đã trở nên thiêng liêng
là vậy!
Sau đêm
khai mạc (30-8) của Ban Tổ chức, ngày mồng 1 tháng 9, người mông và du khách đổ
về như thác cuộn. Không một khách sạn, nhà nghỉ, nhà dân nào còn chỗ ngủ. Các
nhà bạt của huyện che tạm cho dân trú ngụ cũng quá tải. Nọi người trăng nilon và
màn chiếu ngủ dọc các lề đường, hè phố. Vất vả một chút cũn không sao, miễn là đến
được ngày lễ hội để tìm người thân, để gặp bạn tình.. Các cuôcj biểu diễn văn
nghệ, các tròvui được lien tục, quá khuya mà vẫn chưa tàn. Đây là dịp cho người
mông thể hiện tài năng, tài trí của mình. Phiên chợ vùng cao, hội chợ thương mại,
các cuộc thi bắn cung nỏ càng làm cho không khí lễ hội thêm sôi động, hấp dẫn.
Ban Tổ chức lễ hội rất có sáng kiến là mở các sân khấu biểu diễn văn nghệ, cácc
qián ẩm thực, các gian hang giới thiệu sản phẩm liền kề nhau, nên xem văn nghệ
xong là tiện thể ghé đến xem hang mua sắm hoặc ăn bánh nếp, ché mèn, uống rượu
ngô hoặc sà vào nồi thắng cố miễn phí trong ngày đầu khai mạc thưởng thức món
“quốc hồn, quốc tuý”của người Mông. Tôi đang loay hoay chụp ảnh nồi thắng cố và
một người đàn ông mặc áo đen có ống tay áo đỏ rưch bên những người đẹp và bạn hữu
thì chị Hoà thành viên của Ban Tởchcs lễ hội, nguyên Trưởng Phòng Văn hoá huyện
Mộc Châu,anh Đức Nguyên, quyền Trưởng Phòng Văn hoá huyện tay bắt mừng mời tôi
ngồi xuống bàn thắng cố. Chị Hoà giới thiệu người Mông mặc sắc phục đỏ đấy là
Thào A Giàng, nguyên Phó Chủ tịch tỉnh Sơn La, hiện là Trưởng Ban Dân vận của tỉnh..
Tôi hơi bang hoàng vì người đã làm nên gần “quan đầu tỉnh” mà dân dã hoà đồng làm
vậy.. Thào A Giàng và Đức Nguyên đẩy đến nơi tôi ngồi một bát thắng cố. Tôi từ
bé là một kẻ kén ăn những loại thực phẩm, đồ uống có mùi. Ngay như ẩm thực
Trung Quốc nổi tiếng thế giới là thế mà tôi và nhà thơ Kim Chuông phải mang rượu,
ớt, mì tôm, thuốc lá từ Việt Nam
Thào A Giàng mời tôi:
- Ân đi, thắng cố ngon lắm. Đến với người Môngchwa
ăn thắng cố là chưa an hem với người Mông đâu!
Đức Nguyên cũng giục them:
- Ngon
thật, người phụ nữ Mông ăn hơi nhạt nhưng thắng cố rất bổ dưỡng!
Tôi đã tìm hiểu quy trình làm thắng cố. Trừ
việc cho thảo quả bí mật, còn cách đun nấu thì như người kinh hầm xương giò. Chỉ
có cái khác là trong nồi thắng cố phải có thịt ngựa. Thịt ngựa, thịt lợn ninh
nhừ trong chảo gang nấu đường mía. Rau màu đun riêng cho vào sau. Các loại xương
thịt hầm một ngày thì nước nó đã ngọt lừ không cần cho mì chính húp nước nó cũng
ngon.. Sau mấychén rượu ngà ngà tôi đã thưởng thức món thắng cố nguyên bản của
người Mông. Và hưa rằng nó rất tuyệt, không thua nước hầm phở Thìn, Lò Đúc– Hà
Nội. Còn thịt ngựa thơm hơn thịt bò. Thào A Giàng rủ tôi: - Ta lang thang cho
biết phiên chợ. Thế là Thào A Giàng và tôi rẽ sang chỗ múa hát và thổi kèn.
Lần đầu tiên tôi nghe chính người Mông hát bằng
tiếng dân tộc và tiếng phổ thong những bản tình ca, dân ca nổi tiếng của họ và
của các nhạc sỹ tài hoa khác sang tác. Xem trực tiếp các chàng trai Mông khoẻ mạnh
hào hoa nhảy và thổi khèn hơn một giờ đồng hồ. Xem các người đẹp Mông múa hát
thâu đêm. Chưa bao giờ tôi nghe những bài hát Tiếng hát làm dâu, Bài hát mồ côi, Lễ tạ ơn cha mẹ, Tình ca Tây Bắc,
Người Mèo ơn Đảng, Trước ngày hội bắn, Chiều Bắc Yên hay đến thế.
Như đã nói ở trên, phụ nữ Mông đa phần còn
mang nét hoang dã nhưngcũng có nhiều thiếu nữ xinh đẹp đến xiêu lòng. Tại sân
khấu múa hát quần chúng này thì Vi Huyền Trang (xã Chiềng Sơn), Thào Thanh bình
(xã Lóng Luông), Mùa Thị Mỳ (xã Chiềng Tương) là những bông hoa rừng tuyệt sắc.
Các cô vừa trẻ trung, xinh xắn vừa hát hay múa giỏi, lao động cừ. Thật đáng cho
các bậc quân vương tìm ý trung nhân! Các cô được xã trưởng và bạn tình cho phép
và với uy tíncủa ông Trưởng ban Dân vận tỉnh nên cùng chúng tôi đi khắp phiên
chợ vùng cao.
Phút lưu
luyến chia tay thật cảm động, thật đẹp. Thào A Giàng là một cây văn nghệ có tiếng
đi đầu đoàn. May mắn là những ca khúc như Chiều
Bắc Yên, Tình ca tây Bắc, Trước ngày hội bắn tôi thuộc nên cùng đoàn vừa đi
vừa hát và do người đẹp Mùi Phương Thư cán bộ Phòng Văn hoá huyện Bắc Yên lĩnh
xướng.
Chiều mờ dần,
sương trắng bay/ đường gập ghềnh nương núi cáo/ Nắng chiều vương lên trên sườn
nuýi/ Tiếng khèn ai bang khuâng/ Bắc Yên ơi! Tiếp theo là Tình ca tây Bắc: Rừng
là rừng hoa/ Tiếng chim ca vui non ngàn/ Suối nước trong xanh in bong anh và
bong em/ Bên nhau cùng sống vui êm đềm dưới nếp nhà/ Cuộc sống thanh bình/ Hạnh
phúc như mùa xuân!
Người môngqua hang nghìn, hang vạn năm lang
thang cơ nhỡ nhưng vẫn bảo tồn được bản sắc văn hoá dân tộc mình, đó là điều quý
giá vô cùng. Sống trong chế độ mới, họ được Đảng, Bác Hồ yêu thương, giúp đỡ cả
vật chất lẫn tinh thần. Quốc gia nào cũng
thế, phảicó một ân tộc đầnnh làm trụ cột giúp các dân tộc khác đứng lên và đi
xa. Thế giới cũng vậy, pải có các nước hung cường giúp đỡ các nước yếu tiến lên.
Người mông cùng với 54 dân tộc sống trong cõi việt cũng anh em dựng xây Tổ quốc
đưa đất nước ngày một tiến nhanh, tiến mạnh trên con đườn gấm no, hạnh phúc. Một
ước mơ tuy cũ nhưng luôn luôn mới!
Mộc
Châu 31 – 8 – 2006
Hà Nội
2 – 9 - 2006
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét